کمپین فعالین بلوچ- در ایران شناسنامه تنها مدرک شناسایی رسمی است که تمامی مشخصات مهم در آن ثبت می‌شود اما با وجود اینکه این دفترچه کاغذی یکی از اصلی‌ترین نیازها برای زندگی و دریافت حقوق قانونی است اما هزاران نفر در سیستان و بلوچستان از داشتن این مدرک محروم هستند.
طی دهه‌های گذشته به دلایلی همچون نبود نمایندگی ثبت احوال در نقاط دور افتاده، دوری از مرکز شهرستان، نبود راه‌های دسترسی روستاها، بی‌سوادی و ناآگاهی از مزایای شناسنامه، زایمان در منزل یا بیابان، فقر و مشکلات دیگری از این دست موجب شد تا هزاران نفر در سیستان و بلوچستان این سند شناسایی قانونی و هویتی را نگیرند و حال در سالهای اخیر که خواسته اند به سند هویتی در واقع “شناسنامه” خود دست پیدا کنند از سوی مسئولان حکومتی با مشکلات زیاد و دیوارهای بتنی مواجه شده اند.
آنچه که در این مبحث به آن اشاره داریم بی شناسنامه بودن کسانی هستند که از مادر و پدر ایرانی و در ایران متولد شده اند و ایرانی هستند. کسانی که به عنوان اتباع مهاجر خارجی شناخته می شوند به هیچ وجه مورد اشاره نیستند و فقط کسانی که نسل اندر نسل در جغرافیای ایران بوده اند مورد بحث اند.
در این میان و فارغ از موضوع فاقدین شناسنامه مشکل حادتر و جدی تری در بلوچستان برای مردم بومی از سوی اداره ثبت احوال با دستور مقامات بالا ایجاد شده است که تحت عنوان “مشکوک التابعه” از آن یاد می شود.
این اصطلاح در واقع به بهانه حضور افغان ها در استان سیستان و بلوچستان و چه بسا ازدواج عده ای از آنها با برخی از خانواده های بومی و یا ثبت نکردن فوت برخی از افراد بومی که از دنیا رفته اند ایجاد شد و طی آن صد ها نفر از مردم بومی که برای کارهای سجلی به اداره ثبت احوال مراجعه می کردند شناسنامه های آنها ضبط و مصادره شده است. اما علیرغم اینکه از اواسط دهه هشتاد کلیه افغان ها با حکم دولتی و بالاجبار از بلوچستان اخراج شده و استان سیستان و بلوچستان جزو استان های ممنوعه برای افغان ها محسوب شد اما همچنان اداره ثبت احوال با بسیاری از مردم بومی به صورت “ظنی” به عنوان مشکوک التابعه برخورد می کند.
این افراد که به عنوان مشکوک التابعه معرفی می شوند هنگامی که برای تغییر عکس قدیمی شناسنامه، یا عکس دار کردن شناسنامه، یا گرفتن شناسنامه جدیدی برای یکی از اعضای خانواده و مواردی مثل این به ثبت احوال مراجعه می کردند صرفا بنا بر ظنی که برای مامور غیر بومی ثبت احوال نسبت به مراجعه کننده ایجاد می شد شناسنامه را ضبط می کرد و از مراجعه کننده می خواست که برای اثبات هویت خود ضمن آوردن اسناد هویتی کل اعضای خانواده، به اداره های مختلفی چون: شورای شهر یا روستا، وزارت اطلاعات، وزارت دادگستری ، پلیس و ارگان های تابعه مراجعه کند، اگر همه این مراحل طی میشد باز هم از وی خواسته می شد که برای اثبات نسب خود پروسه پر دردسر و هزینه بردار ازمایش دی ان ای را انجام دهد. همین مساله باعث می شد که روستائیان فقیر بلوچی که توانایی پرداخت هزینه ها را نداشتند و نمی توانستند برای آزمایش دی ان ای خود و فرزندانشان به تهران سفر کنند و اقامت چند روزه ای در مرکز کشور داشته باشند و چند میلیون تومان خرج کنند، عملا نتوانند موضوع سجل خود یا خانواده خود را پیگیری کرده و بدون شناسنامه باقی مانده اند.
حتی خود مسئولان هم به این موضوع پی بردند و رئیس کل سازمان ثبت احوال کشور که برای پیگیری از شکایت صدها نفری که با مشکل سجلی مواجه شده بودند به بلوچستان سفر کرده بود نیز به این مساله تاکید کرد که باید زمینه آزمایش دی ان ای در زاهدان فراهم شود اما علیرغم اینکه تلاش شده این موضوع در زاهدان فراهم شود ولی بخاطر نبود بسیاری از دستگاه ها و ضعف هایی که در این بخش وجود دارد باز هم همان آش و همان کاسه است و مشکل فاقدین شناسنامه و افراد مشکوک التابعه حل نشده است.
آمار افراد بدون شناسنامه متفاوت است
در مورد افراد فاقد شناسنامه هیچ آمار مشخص، دقیق و درستی ارائه نشده است و با در کنار هم گذاشتن آمارهایی برخی از مسئولان استانداری ، ثبت احوال و نمایندگان مجلس به این موضوع پی می بریم.
شهریور 1393 یعقوب جدگال نماینده مردم چابهار در مجلس شورای اسلامی آمار فاقدین شناسنامه را بیش از 4 هزار و 500 نفر عنوان کرده بود. جدگال گفت:” که افرادی حتی با گذشت 50 سال از عمر خود و داشتن زن و بچه ونوه مدرکی دال بر ایرانی بودن خود ندارند”
اردیبهشت ماه سال گذشته رضا راحت دهمرده مديركل ثبت و احوال سيستان و بلوچستان آمار فاقدین شناسنامه ای که “تعیین تکلیف” شده اند را 14 هزار نفر عنوان کرد که آمار بسیار بزرگی است.
وی گفت: “از سال 74 تاكنون 14 هزار پرونده فاقد شناسنامه و مشكوك تابعين در شوراي تامين سيستان و بلوچستان تعيين تكليف شده است.” http://goo.gl/68sFMb
راحت دهمرده مديركل ثبت و احوال سيستان و بلوچستان 7 ماه بعد از اینکه آمار تعیین تکلیف 14 هزار نفری فاقدین شناسنامه را ارائه کرده بود در آذر ماه سال گذشته -93- این بار آمار 3 هزار نفری ارائه کرده و گفت: در استان به دلیل وجود اتباع بیگانه بیش از 3 هزار متقاضی فاقد شناسنامه داریم.
وی بیان کرد: “سال گذشته 4 هزار نفر فاقد شناسنامه بودند که 700 پرونده تعیین تکلیف شده است و سایر پرونده ها در دست بررسی است.” http://goo.gl/1TWVZw
علی اصغر جمشید نژاد معاون سیاسی اجتماعی استاندار سیستان و بلوچستانآذر ماه امسال این آمار را 5650 نفر عنوان کرده و گفت: “از تعداد 5650 نفر فاقد شناسنامه تاکنون بیش از 1000 نفر تعیین تکلیف شده‌اند.” http://goo.gl/OOIbq9
اردیبهشت 93 نخعی مدیر کل آموزش و پرورش از ثبت‌نام بیش از 1000 کودک فاقد شناسنامه در مدارس سیستان و بلوچستان خبر داد. http://goo.gl/nFYvO7
بیست و سوم آذر ماه امسال -94- مدیر کل آموزش و پرورش سیستان و بلوچستان از ثبت نام 4 هزار نفری از کودکان فاقد شناسنامه که از طریق مراجعه به ارگان های اداره اتباع وزارت کشور و دادگستری برگه هویتی دریافت کرده اند خبر داد. یعنی در ظرف حدودا یک سال آمار ثبت نام را سه برابر بیشتر از سال قبل اعلام کردند.
اگر فقط همین آمار 4000 نفری کودکان فاقد شناسنامه ثبت نام شده در آموزش و پرورش سیستان و بلوچستان را حساب کنیم؛ با احتساب جمعیت متوسط 4 نفری خانواده آنها، 16 هزار نفر بدون شناسنامه خواهیم داشت ضمن اینکه این افراد کسانی هستند که توانسته اند ثبت نام کنند و افراد زیاد دیگری هستند که تا کنون نتوانسته اند ثبت نام کنند. http://goo.gl/6EqWHR
به همین شکل آمار مدیر کل ثبت احوال را نباید از یاد ببریم که گفته اند از سال 74 تا کنون هر سال 1000 پرونده فاقدین شناسنامه و مشکوک التابعه را در سیستان و بلوچستان یعنی 14 هزار نفر را تعیین تکلیف کرده ایم.
یعنی در خوشبینانه ترین حالت بیش از 14 هزار نفر در استان سیستان و بلوچستان از سال 74 تا کنون درگیر مسائل سجلی از نوع مشکوک التابعه و یا فاقدین شناسنامه بوده اند.
ضمن اینکه نباید از یاد برد که نماینده چابهار آمار 4500 نفری که ارائه کرده اند فقط مختص “فاقدین شناسنامه” است. و به موضوع و مشکل افراد مشکوک التابعه که به مراتب حاد تر و پیچیده تر بوده است رسیدگی نشده است در حالی که عمدتا شکایت های مردم مربوط به کسانی است که دولت آنها را به طور ظنی مشکوک التابعه قلمداد کرده و سجل هویتی آنها را توقیف کرده است.
وضعیت زندگی بی شناسنامه ها در سیستان و بلوچستان
افراد بدون شناسنامه که اکثر آنها در مناطق محروم چون روستاهای نیکشهر، سرباز و دشتیاری در جنوب سیستان و بلوچستان زندگی می‌کنند از کلیه حق و حقوق قانونی خود محروم اند از جمله تحصیل، بیمه، دریافت یارانه، حساب بانکی، دریافت گواهینامه و دریافت سوخت در زمستان، دریافت انشعاب آب، برق، تلفن ، ثبت ازدواج، ثبت طلاق، پیگیری شکایات، ثبت تولد و فوت فرزند و حتی از زایمان طبیعی در بیمارستان هم محروم هستند. یعنی برخی از آنها همانند انسان های ما قبل تاریخ زندگی می کنند!
علاوه بر این، افراد بدون شناسنامه نمی توانند سفر کنند و حتی نمی توانند از روستای خود خارج شده و به شهر بروند؛ چرا که استان سیستان و بلوچستان ضمن اینکه به طور امنیتی اداره می شود و ارگان های مختلف انتظامی و نظامی در آن وجود دارد بخاطر هم مرز بودن با دو کشور پاکستان و افغانستان و تردد برخی از مهاجران افغان و پاکستانی در این استان هنگامی که با ایست و بازرسی مواجه شوند فورا بازداشت شده و به عنوان یک فرد خارجی از کشور اخراج می شوند که خود این مساله مشکلاتی به مراتب بیشتر را برای آنها رقم می زند به همین خاطر این خانواده ها مجبور اند با وجود مشکلات عدیده اما از روستای محل سکونت خود خارج نشوند. -این سخنان برای کسانی که در بلوچستان هستند به خوبی قابل درک و فهم است و نمونه های زیادی از آن را مشاهده کرده اند-
در این میان کودکانی که به دلایل عمده نظیر فقر فرهنگی، فقر اقتصادی و نداشتن اسناد هویتی از تحصیل بازمانده‌اند و نمی‌توانند از آموزش و پرورش رسمی کشور بهره مند شوند به ناچار تن به کار می‌دهند و از همین رو به کودکان کار در شهرها نام گرفته اند.
پیگیری مسئولان ضعیف است و توجیه پذیر نیست
شهریور ماه 93 ناظم اردکانی رئیس کل سازمان ثبت احوال کشور در سفری که برای بررسی فاقدین شناسنامه به بلوچستان داشت گفت: “با تمهیدات انجام شده و همکاری خوب مسوولان و مردم محلی تا پایان سال جاری مشکل تمامی پرونده های فاقدین شناسنامه در سیستان و بلوچستان تعیین تکلیف و این معضل بزرگ برای همیشه مرتفع خواهد شد.” اما با وجود گذشت یک سال ، بنابر آمارهای موجود این مشکل گر چه فقط مربوط به “فاقدین شناسنامه” است و مشکوک التابعین را در بر نمی گیرد اما کماکان با قوت خود باقی است.
چرا که در خوشبینانه ترین حالت و با در نظر گرفتن آمار رسمی علی اصغر جمشید نژاد معاون سیاسی امنیتی استاندار سیستان و بلوچستان همچنان بیش از 4500 نفر فاقد شناسنامه وجود دارد. این در حالی است که بنابر گفته ای رئیس کل ثبت احوال باید تا پایان سال 93 کلیه این افراد تعیین تکلیف شده و مشکلشان حل می شد.
از سوی دیگر نیروی انتظامی و ارگان های تابعه پاسخگو نیستند چرا که بنابر گفته یعقوب جدگال نماینده مردم چابهار: “تعداد زیادی از افراد با گذشت بیش از هشت سال نتوانستند پاسخ استعلام نیروی انتظامی را بگیرند.”
و این فقط پاسخ نیروی انتظامی است، در کنار آن وزارت اطلاعات، دادگستری، خود اداره ثبت احوال و آزمایش دی ان ای هم هست.
خبرگزاری مهر طی گزارشی که در همین زمینه تهیه کرده است نوشته:
“آزمایش دی.ان.ای که مستلزم به جان خریدن رنج سفر بسیاری از متقاضیان دریافت شناسنامه به تهران است به دلیل هزینه‌های گزاف به کابوسی برای روستائیان و افراد کم بضاعت تبدیل شده که خود مانعی بر سر راه افراد فاقد شناسنامه است.
به گفته بسیاری از فاقدین شناسنامه هر چند که امکان این آزمایش در مرکز استان فراهم شده اما به دلیل کمبود مواد آزمایشگاهی در اداره پزشکی قانونی و تعداد اندک آزمایشات انجام شده هنوز هم بسیاری از افراد به ناچار باید هزینه های سفر به پایتخت را به جان بخرند.
عبدالباسط مبارکی از جمله فاقدین شناسنامه‌ای است که در این رابطه به خبرنگار مهر گفت: بر اساس قانون، انجام آزمایش دی.ان.ای تنها در صورت لزوم پیش‌بینی شده است اما پلیس اطلاعات و امنیت نیروی انتظامی این امر را برای تمامی مراجعه کنندگان الزامی می داند.
وی اظهار داشت: انجام این آزمایش تنها برای افراد مشکوک‌التابعه پیش‌بینی شده و تعریف اشخاص مشکوک در ماده 45 قانون ثبت‌احوال به روشنی مشخص است اما با وجود برخورداری بسیاری از افراد فاقد شناسنامه از پدر شناسنامه‌دار اما نیروی انتظامی آنها را در زمره مشکوک‌التابعه قرار می‌دهد.
وی ادامه داد: با وجود تحقیقات توسط نیروی انتظامی و تایید اولیه از سوی پاسگاه‌های انتظامی محلی و معرفی دو گواه معتبر و ارائه گواهینامه محضری در تایید هویت متقاضیان اما باز هم آزمایش دی.ان.ای الزامی است و هزینه‌های این آزمایش بسیاری از روستائیان را از ادامه روند کار بازداشته است.
الزام برای گرفتن آزمایش دی ان ای بر خلاف سخنان رئیس کل ثبت احوال است. نظام اردکانی در همین زمینه می گوید: “وقتی شورای تامین یک شهرستان با همکاری شوراها، دهیاران و معتمدان محلی هویت ایرانی بودن یک فاقد شناسنامه را تایید کنند دیگر نیازی نیست او را برای گرفتن آزمایش دی ان ای که هزینه و زمان زیادی را می برد، معرفی کرد.”
از این رو بسیاری از مراجعه کنندگان برای امورات سجلی خود در سیستان و بلوچستان معتقد اند که اداره ثبت احوال نگاه امنیتی به بلوچ ها دارد و عامدانه یک پروسه بسیار دشوار را بر گردن کلیه فاقدین شناسنامه و مشکوک التابعه قرار داده تا از این طریق بسیاری از این افراد را از ادامه رسیدگی به مشکل شناسنامه ای خود دلسرد کند.
حبیب الله سربازی
1 دی 1394
