با شدت گرفتن خشکسالی در منطقه سیستان و بلوچستان حیات گیاهی و جانوری در تالاب بین‌المللی هامون به خطر افتاده و اگر برنامه‌ریزی درستی برای احیای آن صورت نگیرد به زودی این منطقه دچار خلأ انسانی هم می‌شود.
به دلیل اینکه آورده آب تالاب بین‌المللی هامون به صورت سیلابی بوده یعنی در مدت زمان کمی حجم زیادی از آب وارد تالاب می‌شده، مسئولان برنامه‌ریزی درستی برای نگهداری آب در تالاب هامون انجام نداده‌اند و حالا که وارد زمان‌های خشکسالی شده‌ایم، آب کافی برای سر و پا نگه داشتن تالاب هامون وجود ندارد.
خشکسالی مردم را از زادگاه‌شان فراری داد
یکی از اهالی منطقه سیستان و بلوچستان اظهار داشت: “زندگی مردم این منطقه به آب وابسته است به همین دلیل پس از خشکسالی همه آواره شهرهای کوچک و بزرگ دیگر شده‌اند چون مردم اینجا اکثراً دامدار یا کشاورز بودند و خشکسالی‌های پی در پی سبب شد انگیزه‌ای برای ماندن در روستا نداشته باشند”.
صیاد که ساکن شهر “علی اکبر” است، خاطرنشان کرد: “طوفان شدید و گرد و خاک نیز به این مشکل دامن زده؛ بارها می‌خواستم از اینجا مهاجرت کنم اما میترسم با این سن و سال آواره شوم و بیشتر از این برای تامین زندگی خانواده‌ام با مشکل رو به رو شوم”.
یکی دیگر از ساکنین شهر علی اکبر هم اظهار داشت: “نبود آب در تالاب هامون و به دنبال آن نباریدن باران در سال جاری سبب شد تمام زمین کشاورزی‌ام را به یک‌باره از دست بدهم و برای تهیه مایحتاج زندگی‌ام قرض کنم چون تنها راه درآمدم همین کشاورزی بوده است”.
خمر ادامه داد: “حیات تالاب هامون وابسته به آب است و بدون آب نمی‌توان انتظار داشت وضعیت به حالت قبل برگردد چون شغل اکثر مردم حاشیه تالاب هامون کشاورزی و دامداری است و برای اینکه آنها بتوانند روی خوش زندگی را دوباره ببینند باید منتظر جاری شدن آب در رگ‌های هامون باشند”.
رئیس پژوهشکده تالاب بین‌المللی هامون نیز اظهار داشت: “درباره علل خشکی تالاب بین‌المللی هامون صحبت‌های زیادی شده که تغییر اقلیم یکی از مهمترین علت‌ها بیان شده؛ به طوری که با کاهش نزولات و بارندگی در پایین دست و بالادست هیرمند به شدت مواجه بوده‌ایم”.
احمد قرائی با بیان اینکه برداشت آب از هیرمند در قسمت بالا دست افغانستان به چندین برابر ۱۰ سال گذشته افزایش پیدا کرده، افزود: “علت این امر زیر کشت رفتن سطح وسیعی از زمین‌های اطراف هیرمند برای محصولات کشاورزی است و همین امر سبب شده تا آبی که به سمت پایین دست هیرمند می آمده به صفر کاهش پیدا کند”.
رئیس پژوهشکده تالاب بین‌المللی هامون ادامه داد: “اگر در سال آینده یا نیمه دوم سال جاری بارندگی در این منطقه متصور باشیم بی‌فایده است چون افغانستان برای استحصال این بارندگی برنامه‌ریزی کرده تا نگذارد آب به پایین دست بریزد”.
نسبت به تالاب هامون فرصت‌سوزی شده است
وی با بیان اینکه برای نگهداشتن آب در بستر تالاب هامون فرصت‌های زیادی را از دست داده‌ایم، خاطرنشان کرد: “در حال حاضر نباید انتظار داشته باشیم که با بارندگی‌هایی که صورت می‌گیرد افغانستان آب را برایمان رها کند، باید برنامه‌ریزی‌های این کار را در زمانی که تالاب آب داشت انجام می‌دادیم”.
قرائی گفت: “دولت باید برای احیای تالاب بین‌المللی هامون باید استفاده از قدرت سازمان‌های بین‌المللی که در کنار ایران قرار بگیرند و بگذارد تا بین ایران و افغانستان یک حکمیت بی‌طرف داشته باشند را در دستور کار قرار دهد تا کمک قابل تقدیر مطمئنی را بتوانیم دریافت کنیم”.
وی با بیان اینکه عدم دریافت حقابه هیرمند در ایران دامن کشورهای شرقی دیگر را هم خواهد گرفت، خاطرنشان کرد: “در بعد اقلیم همانطور که روزهای گرد و خاکی در سیستان و بلوچستان افزایش پیدا می‌کند قطعاً دامنه تحت تاثیر آن هم افزایش پیدا خواهد کرد به هر حال این امر متوجه ایران و افغانستان نیست و کشورهای دیگر را هم تهدید می‌کند”.
رئیس پژوهشکده تالاب بین‌المللی هامون افزود: “مناقشات آبی در همه جای دنیا وجود دارد بسیاری از مسائل که نهادهای بین‌المللی به دنبال حل و فصل آن هستند به این دلیل است تا این موارد گسترش جهانی پیدا نکند تا کشورهای دیگر دچار ضرر نشوند”.
سال ۹۷ بیشترین مهاجرت‌ها از اطراف تالاب هامون انجام می‌شود
قرائی با بیان اینکه با وجود خشکسالی طی ۵ سال اخیر طبق آمار مرکز آمار از جمعیت‌های روستایی اطراف حاشیه تالاب هامون وحدود ۶ کیلومتری آن به طور متوسط یک هزار و ۲۵۰ خانوار مهاجرت کرده‌اند، عنوان کرد: “تقریباً تاکنون ۲۴ هزار نفر از جمعیت اطراف روستاهای تالاب کم شده و می‌توان گفت سال ۹۷ یکی از سال‌هایی است که مهاجرت‌های روستاییان به شهرها در آن شدت می‌گیرد به این دلیل که مردم اطراف تالاب هامون آب برای خوردن هم ندارند”.
وی افزود: “برای جلوگیری از مهاجرت روستاییان به شهرها باید به دنبال توانمند کردن روستاها باشیم و به مردم یاد بدهیم از فکر وابستگی به آب خارج شوند و در مجموع تغییر رفتار در زندگی و نگرش روستاییان بسیار مهم است که متاسفانه دستگاه‌ها در این رابطه تاکنون موفق نبوده‌اند”.
باید با توانمندسازی روستائیان جلوی مهاجرت را گرفت
رئیس پژوهشکده تالاب بین‌المللی هامون اظهار داشت: “دولت باید تمام هم و غم خود را برای مشارکت‌های مردمی در بالاترین سطح ممکن در اطراف حاشیه تالاب هامون و منطقه سیستان و بلوچستان به کار بگیرد تا تمام روستاها به لحاظ اشتغال و درآمدزایی روی بنگاه‌های زودبازده غیروابسته به آب توانمند شوند”.
قرایی با بیان اینکه بنگاه های زودبازده بسیاری وجود دارند که به آب وابسته نیستند خاطرنشان کرد: “صنایع تبدیلی غذایی مانند خشک کردن انواع میوه ها و تولیدات لوازم خانگی سبک از جمله این بنگاه های زود بازده هستند”.
وی در رابطه با بازاریابی در سطح منطقه مرزی و افغانستان گفت: “گروهی باید افغانستان را رصد کنند تا متوجه شوند این کشور چه لوازمی را از کشور ما تهیه می‌کند تا آنها را به کمک روستاییان منطقه سیستان و بلوچستان در کارگاه‌هایی که قبلاً به آنها آموزش ساخت و ساز وسایل داده می‌شود تولید کنیم”.
کارگروه احیای تالاب هامون در پی مدیریت درست تالاب است
فرماندار زابل در زابل اظهار داشت: “مجموعه بزرگ تالاب هامون ۵ هزار و ۶۶۰کیلومتر وسعت دارد که یک‌سوم دشت سیستان و بلوچستان را تشکیل می دهد و همانطور که از اسم تالاب پیدا است این مجموعه نیاز به آب دارد که می‌توان یکی از عمده‌ترین چالش‌های تالاب هامون را موضوع بی آبی آن عنوان کرد”.
هوشنگ ناظری با بیان اینکه نیاز تالاب هامون از نظر آبی چیزی نزدیک به ۱۵ میلیارد متر مکعب است تصریح کرد: “تالاب هامون بر اثر رسوب گذاری های انجام شده کاهش حجم داشته و حالا نیاز به ۱۲ میلیارد مترمکعب آب دارد که تامین آب برای این سطح کار بسیار سخت و دشواری است”.
وی خاطر نشان کرد: “در شرایط پر آبی و ترسالی با آوردهای خانه هیرمند و فراخ این تالاب از آب پر می‌شد اما باید این فکر را که تالاب هامون دوباره پر آب خواهد شد از ذهنمان خارج کنیم چون با این شرایط خشکسالی که داریم این اتفاق نخواهد افتاد”.
وی با اشاره به اینکه با خشکسالی تالاب هامون افغانستان هم دچار خشکسالی است، گفت: “با خشکسالی‌های اتفاق افتاده مردم افغانستان نیز به سراغ مسئولین خود در استان هلمند رفتند و درخواست حق آبه کرده‌اند که این امر نشان می دهد شرایط خشکسالی در آنجا هم وجود دارد”.
ناظری افزود: “در کارگروه احیای تالاب هامون به دنبال این هستیم که بدانیم مدیریت تالاب هامون باید با چه رویکردهایی انجام شود چون مدیریت تالاب هامون در شرایط خشکسالی خیلی مهم‌تر از شرایط ترسالی است البته خشکسالی و کم آب شدن تالاب موضوعی است که در سال‌های گذشته و حتی قبل از شروع انقلاب بوده اما به آن به درستی پرداخته نشده است”.
فرماندار زابل تصریح کرد: “بر اثر خشکسالی در اواخر دهه ۴۰ و اوایل دهه ۵۰ مردم زیادی از سیستان و بلوچستان مهاجرت زیاد کردند که باید در همان زمان برای جلوگیری از این مهاجرت برنامه‌هایی طراحی شده و مدون انجام می‌شد اما متاسفانه این کار صورت نگرفت”.
وی با بیان اینکه برداشت غیر معمول و غیر اصولی از نیزارها و همچنین وجود ماهی آمور در تالاب اکوسیستم تالاب را در شرایط ترسالی به هم زده است، خاطرنشان کرد: “متاسفانه در ادوار مختلف و در شرایط ترسالی مردم نمی دانستند که چه مقدار از نیزار ها و گیاهان تالابی باید برداشت کنند و همین سبب شد که پوشش گیاهی تالاب آب از بین برود”.
فرماندار زابل گفت: “از بین رفتن پوشش گیاهی تالاب و به هم خوردن اکوسیستم آن سبب شد تردد ماشین و شتر در تالاب صورت گیرد که این امر سبب شد بافت خاک تالاب به هم خورد و به دنبال آن با اندک بادی ریزگردها در هوا بلند شوند و به دنبال آن دید و تنفس مردم را دچار مشکل شود”.
ناظری با بیان اینکه اگر در زمان خشکسالی اجازه تردد شتر و ماشین در تالاب هامون داده نمی‌شد بسیاری از مشکلات پیش نمی آمد اظهار داشت: “این کار سبب می‌شد بافت و پیوستگی ذرات خاک حفظ و میزان گرد و غبار در بستر تالاب هامون کاهش یابد”.
در مجموع تالاب هامون با توجه به تغییر اقلیم و کمبود بارش دچار بحران شده و مردم امید خود را برای زندگی در کنار تالاب از دست داده اند اما همانطور که این تالاب به‌تدریج دچار مشکلات شد روند بهبود آن هم به همین ترتیب زمانبر خواهد بود و نباید انتظار داشت یک شبه تالاب به شرایط پرآبی قبل برگردد بلکه حیات دوباره تالاب با برنامه‌ریزی صحیح مردم بهره بردار و مسئولان مربوط اتفاق خواهد افتاد. تسنیم 3 تیر
