با انتشار گزارشی به وضعیت سعید، قربانی ۹ ساله انفجار مین پرداخته که بینایی اش را از دست داده است. در این گزارش علاوه بر سعید به وضعیت چند قربانی دیگر انفجار مین در این منطقه پرداخته شده است و تاکید شده که این قربانیان تنها با کمک خیرین توانسته اند بخشی از هزینه های درمان خود را تامین کنند، در غیر این صورت امکان مداوا برایشان وجود نداشت. متن این گزارش در ادامه می آید.
وارد اتاق هتل می شوم؛ روی تخت مچاله شده؛ گوشه ای نشسته و کلاه ژاکت سفید رنگ را روی سرش کشیده؛ در خود فرو رفته و سرش را بلند نمی کند؛ طول می کشد تا با ورود یک «غریبه» اخت شود و سرش را بلند کند؛ خیلی طول می کشد؛ «سعید» فقط ۹ سال دارد؛ فقط ۹ سال.
“ما از عشایر همدانیم؛ کوچ رو هستیم؛ ییلاق و قشلاق می کنیم؛ تابستان ها دشت های همدان و نواحی دوروبر و زمستان ها جلگه های گرم خوزستان؛ از کرخه تا شوش؛ از شهرک بختیاری تا فتح المبین؛ خانه ما این دشت هاست؛ خانه پدرهایمان هم بوده؛ نسل اندر نسل کوچ نشینیم؛ ما در چادر زندگی می کنیم؛ در چادر قد می کشیم؛ زیر همین آسمان خدا، عاشق می شویم؛ زیر همین آسمان خدا، توی همین دشت ها، دنبال روزی می گردیم؛ زیر همین آسمان، کنار همین چاردها «سعید» روی مین رفت…”
وحید، برادر سعید اینها را که می گوید، سعید انگار درد می کشد؛ انگار بیشتر درد می کشد؛ سرش را که از همان ابتدا پایین نگاه داشته، بلند می کند؛ سعی می کند بفهمد چرا باز صحبت به او رسید؛ چرا همه می خواهند بدانند چه شده؛ سعی می کند که بداند، سعی می کند که ببیند؛ اما چشمی برای دیدن نمانده؛ سعیدِ ۹ ساله از هر دو چشم کور شده؛ نگاهم به جای خالی مچ راستش می افتد؛ دست راست هم از مچ قطع شده؛ از همه دردناک تر صورتش است؛ صورت بدون چشم این بچه، زیر لایه ضخیمی از زخم ها پنهان شده؛ زخم هایی که انگار از بس تازه اند؛ از بس تلخ و تازه اند، به آدم سرایت می کنند؛ دستت را ناخودآگاه به صورتت می کشی؛ جای زخم های سعید ۹ ساله روی صورت تو هم هست.
مادرم ضجه می زد…
۲۳ بهمن ماه از شهرک بختیاری می رفتند به سمت کرخه؛ مثل هر سال در همین فصل؛ نزدیک فتح المبین چادر زده بودند؛ خانواده ۱۲ نفره سعید؛ او کوچکترین عضو این خانواده است و به گفته وحید شیرین ترین و دوست داشتنی ترین هم هست؛ سعید کوچکترین عضو از خانواده کوچ نشین ۱۲ نفره ای است که برای گذراندن زندگی فقط ۲۰۰ گوسفند دارند؛ خانواده ای که سال هاست دامداری می کنند اما ۹۷ سال متفاوتی است؛ اصلاً ۲۳ بهمن ۹۷ با همه ۲۳ ها؛ با همه بهمن ها متفاوت است؛ وحید روایت می کند:
“ما و برادر بزرگ گوسفندها را جمع کردیم و برگشتیم داخل چادر؛ سعید رفت کنار یکی، دو گوسفند چموشی که به هی کردن ما التفاتی نداشتند؛ ناگهان صدای عجیبی آمد؛ ناگهان انگار کل دنیا منفجر شد؛ سعید روی مین رفت؛ بعدش غوغا شد؛ غرق خون پیدا کردیمش؛ مادرم ضجه می زد؛ من خیس عرق بودم؛ نمی دانستم چه کنم؛ او را به سرعت به بیمارستان شوش رساندم؛ چهار روز نگهش داشتند؛ چشمش را عمل کردند؛ بعد گفتند ببریدش تهران؛ اگر انجمن خیریه نبود پولِ تا تهران آمدن هم نداشتیم؛ اینها برایمان بلیط گرفتند؛ آمدیم تهران؛ دوباره چشمش را عمل کردند؛ اما فایده نداشت؛ هم دستش را از دست داد و هم دو چشمش را؛ اگر این انجمن نبود، هزینه های درمان و هتل را هم نداشتیم؛ یک خانواده عشایری از کجا بیاورد؛ بیمه روستاییان و عشایر داریم؛ اما روی مین که بروی بیمه قبول نمی کنند”!
کمیسیون مربوطه اشکالاتی دارد
حالا سعید ۹ ساله و برادرش وحید، به مدد انجمن خیریه، در تهران هستند و خانواده سعید در شوش، پیگیر ماجرا؛ باید نیروی انتظامی و فرمانداری گزارش حادثه را بدهند و کمیسیون ماده ۲ فرمانداری شوش تشکیل شود تا ببینند آیا سعید مشمول قانون «بازگشت مهاجران جنگی به مناطق خود»، تنها قانونی که یک تبصره آن به قربانیان مین اختصاص دارد، می شود یا نه؛ اگر کمیسیون بر مبنای گزارشات رسمی قبول کند، به سعید مستمری جانبازی تعلق خواهد گرفت. اما به گفته لیلا علی کرمی، وکیل دادگستری و کسی که پرونده سعید را از نزدیک دنبال کرده، این کمیسیون اشکالاتی دارد، هم دیر برگزار می شود و هم اگر نظرشان مثبت باشد و سعید مشمول جانبازی شود؛ قبل ۱۸ سالگی چیزی به او پرداخت نمی کنند؛ تا ۱۸ سالگی یک خانواده عشایر چه بکند؟!
اما وحید نگرانی دیگری هم دارد: «ما هر سال از همین منطقه رد می شویم؛ هیچ تابلو یا اخطاری وجود ندارد؛ می ترسم در گزارش ادعا کنند که منطقه حفاظت شده بوده! نگرانم که نکند بخواهند از خود سلب مسئولیت کنند؛ مگر می شود منطقه ی عبور و مرور هرساله ی عشایر، حفاظت شده باشد؟! حالا برادرهایم دنبال کار پرونده هستند؛ سعید که معلول شد؛ کور شد؛ کاش حداقل حق و حقوقش را بپردازند.»
اما سعید تنها کودکی نیست که در جلگه ها و دشت های مرزی قربانی مین می شود؛ چند ماه پیش در ۲۹ آبان ماه ۱۳۹۷ پسری ۱۲ ساله به نام «محمد امین قالبی حاجیوند» درست در منطقه ای که اخیرا سعید زخمی شده است، جان خود را از دست داد.
در اردیبهشت ماه ۱۳۹۷ بود که «شایان فرجی» پسری ۱۲ ساله در راه برگشت از مریوان به سنندج وقتی برای استراحت در کنار جاده توقف کرده بودند، بر اثر انفجار مین دو دست و چشم هایش را از دست داد. سیزدهم مرداد ماه ۱۳۹۴ دو پسر ۱۲ ساله به نام های «بهزاد ابراهیمی» و «فرشاد یعقوبی» بر اثر انفجار مین دچار حادثه شدند. در این حادثه بهزاد جان خود را از دست داد و یعقوب چشمش را. ۱۰ اسفند ۱۳۹۳ بود که انفجار مواد منفجره و مهمات عمل نکرده باقیمانده از دوران جنگ، در یکی از مناطق عشایری استان ایلام منجر به زخمی شدن ۵ دانش آموز پسر شد.
قبل از آن در مهر ۱۳۹۲ بود که بازی کودکانه ۷ کودک مریوانی، بر اثر انفجار مین زیر درخت گردو روستای نشکاش، تبدیل به کابوسی شد که هنوز هم بچه های روستا از یادآوری آن وحشت دارند. در این حادثه تلخ، «گشین کریمی»، ۱۱ ساله یک پایش قطع شد و «آلا روبینا»، ۶ساله چشم راستش ضربه دید و متاسفانه بینایی اش را از دست داد. هنوز مدت زیادی از حادثه نشکاش نگذشته بود که دانا یوسفی، پسرکی که همراه خانواده اش برای گردش به سر پل ذهاب رفته بود، پایش را روی مین جا گذاشت.
از این حادثه ها بسیار است؛ به عقب باز می‌گردیم و این حادثه ها را مرور می کنیم اما اینکه در آبان ماه، «محمد امین قالبی حاجیوند» در همین منطقه جان خود را از دست می دهد و آن وقت در بهمن ماه، «سعید نیازی» همان جا زخمی می شود، نکته نگران کننده ای است؛ نکته ای که به قول علی کرمی (وکیل دادگستری) شاید ایجاب می کند که منطقه مجدداً و با دقت پاکسازی عمقی شود.
لیلا علی کرمی، مشکلات و مصائب سعید و خانواده اش را شرح می دهد: بررسی پرونده قربانیان مین خیلی به درازا می کشد؛ پرونده هایی داریم که سالهاست هنوز به نتیجه نرسیده؛ در مورد آن ۷ کودکی که در «نشکاش» مریوان روی مین رفتند؛ برای دو نفرشان در نهایت جانبازی تایید شده اما مقرری جانبازی را تا ۱۸ سالگی نمی دهند! خانواده های این کودکان عموماً کارگر و کشاورز و کم درآمدند؛ از کجا بیاورند این همه هزینه درمان و نگهداری معلولیت کنند! مگر این کودکان و خانواده هایشان خودشان مقصر بوده اند که این بلا سرشان نازل شده!
او تاکید می کند: مساله ای که مهم است، هزینه های درمان است که کاملاً برعهده خانواده های کم درآمد اینها افتاده؛ در صورتی که مسئولیت مدنی دولت است که مین ها را کامل پاکسازی کند و اگر درصدی خطا هم وجود دارد، اولاً در منطقه ای که امکان خطر حتی برای یک درصد هست، به مردم هشدار و اخطار بدهد و در ثانی، در صورت بروز حادثه، مسئولیت خود را تمام و کمال بپذیرد؛ الان برادر سعید چون کم درآمد هستند، قصد داشته بچه را بعد از عمل چشم با اتوبوس ببرد همدان که خیرین نگذاشتند و برایش اتومبیل مناسب گرفتند؛ دولت اینجا، کجای کار است؛ چرا ورود نمی کند؛ چرا هزینه ها برعهده مردم است؟
اگر خیرین و مردم نباشند، کودکانِ قربانی مین تلف می شوند
علی کرمی معتقد است؛ باید مراکزی باشد که امکانات کافی برای معالجه این کودکان در کنار خانواده هایشان فراهم آورد و علاوه بر این به این کودکانِ قربانی انفجار که همگی درهم شکسته هستند، خدمات روانشناسی و مشاوره ارائه دهند؛ او می گوید: اگر خیرین و مردم نباشند، این کودکانِ قربانی مین تلف می شوند.
او به این مساله اشاره می کند که چرا در یک ناحیه در عرض چند ماه، دو کودک روی مین رفته اند و می گوید: در این منطقه (غرب کرخه یا فتح المبین) سالهاست عشایر مشغول کوچ کردن هستند؛ این حوادث متوالی نشان می دهد که منطقه به هیچ وجه امن نیست؛ باید پاکسازی «عمقی» انجام شود؛ چراکه زمین این منطقه، جلگه ای و ماسه ای است و امکان جابجایی مین ها با باران وجود دارد. پاکسازی مجدد هرچقدر هزینه داشته باشد، به اندازه معلولیت کودکان بی گناه هزینه و تاوان ندارد!
این وکیل دادگستری به طور مشخص در مورد پرونده سعید مطالباتی دارد: دولت مسئولیت بپذیرد؛ سعیدِ بیگناه مشمول مستمری جانبازی شود و مستمری جانبازی را به بعد ۱۸ سالگی موکول نکنند.
او در انتهای صحبت هایش نکته دردناکی می گوید: این کودکان از نظر روحی درهم شکسته اند؛ نیاز به خدمات مشاوره ای دارند؛ نیاز به نگهداری و مراقبت دارند؛ خانواده ها از پس هزینه های هنگفت درمانِ بدون بیمه برنمی آیند؛ هنوز بعد از ۵ سال، «گشین» که در حادثه نشکاشِ مریوان پایش را از دست داده، شب ها از خواب می پرد و دنبالِ پایش می گردد…
مردم اگر نبودند حتی برای عمل چشم برادرم نمی توانستیم تهران بیاییم
سعید را همچنان از این دکتر به آن دکتر می برند؛ آیا نور چشمانش برمی گردد؟ وحید، برادرش، می گوید: مردم اگر نبودند ما حتی برای عمل چشم برادرم نمی توانستیم تهران بیاییم؛ بیمه که قبول نمی کنند؛ می دانید چقدر تا امروز هزینه داشته؟!
عصر یک روز در میانه اسفند ماه، در روزهایی که مردم در تقلای نوروز هستند، با سعید به یک مطب چشم پزشکی می رویم؛ مطبی در شمال خیابان ولیعصر تهران؛ دکتر متخصص که از زبده ترین های کشور است؛ عکس شبکیه چشم سعید را می بیند و می گوید: دیگر امیدی نیست؛ اذیتش نکنید؛ این خطوطِ راست و بی انحنا نشان می دهند که دیگر هرگز روشنایی چشمان باز نمی‌گردند.
دکتر می گوید: فقط خدا با یک معجزه می تواند اعصاب چشمان کودکانه و مغموم سعید را احیا کند؛ ما به امید معجزه ی خداوند از مطب دکتر بیرون می آییم؛ اینجا شمال ولیعصر است در پایتخت؛ حدود ۳۰ سال بعد از جنگ؛ دکتر گفته است فقط «معجزه» سعیدِ ۹ ساله را بینا می کند؛ اما او سر فرو افکنده کنارت ایستاده؛ در هیاهوی خیابان ولیعصر در آستانه نوروز؛ ناگاه احساس می کنی در جلگه های خوزستان هستی، بوی کُنار و نیزار در مشامت است؛ زخم های سعید روی صورتت نشسته و چشمانت هیچ نمی بیند؛ احساس می کنی «گشین» هستی؛ دنبال پاهایت می گردی؛ به زانوهایت چند بار دست می کشی و «ولیعصر» را رو به پایین می روی…
شهرستان شوش حدود ۹ کیلومتر با کشور عراق هم مرز است و مناطق فتح المبین و فکه در حوزه این شهرستان واقع شده اند. شوش یکی از شهرستان های شمالی استان خوزستان است.
مین های برجای مانده از دوران جنگ همه ساله موجب مرگ و مصدومیت تعدادی از هموطنان مناطق مرزی می شود.
در حدود ۴۲۰۰۰ کیلومتر مربع از اراضی ایران آلوده به مین های به جا مانده و عمل نکرده جنگ ایران و عراق است که نظامیان عراقی در زمان اشغال این مناطق در زمین تعبیه کرده اند.
دولت ایران نیز همچنان به تولید، استفاده و صادرات مین های ضدنفر ادامه میدهد و معتقد است استفاده از این مین ها تنها راه مؤثر برای تأمین امنیت مرزهای طولانی این کشور است.
بر همین اساس بخشهایی از مرزهای ایران با افغانستان، پاکستان و عراق مین گذاری شده است؛ در جریان درگیری های دهه ۱۳۶۰ در کردستان هم بسیاری از اراضی این منطقه مین گذاری شدند.هرانا ۱۸ اسفند
