حدود سه هفته پس از اعلام رسمی شناسایی ویروس جدید کرونا در چین، مقام‌های رسمی ایران در واکنش به ابراز نگرانی‌های جسته و گریخته از امکان ورود این ویروس به کشور، اطمینان دادند که اوضاع تحت کنترل است.
در۵ بهمن، وزارت بهداشت با صدور اطلاعیه‌ای اعلام کرد “تاکنون هیچ مورد حتی مشکوکی از ابتلا به کرونا ویروس جدید در ایران گزارش نشده”، و ایرج حریرچی قائم مقام این وزارتخانه گفت اگرچه “هر روز یک پرواز ورودی از چین داریم”، کارشناسان بهداشتی “با دستگاه‌های مخصوص تب همه افراد را می‌سنجند”. در ۸ بهمن، کیانوش جهانپور سخنگوی وزارت بهداشت با رد نگرانی های مطرح شده در سطح رسانه های رسمی و مجازی تاکید کرد: “نتایج قطعی آزمایشگاهی حاکی است موارد معدود مشکوک ارجاع شده، مبتلا به ویروس کرونای جدید نبوده‌اند”.
با بالاگرفتن نگرانی ها از ورود ویروس کرونا از چین، سعید نمکی وزیر بهداشت گفت برای مقابله با شیوع ویروس کرونا در کشور، به پیشنهاد او و دستور اسحاق جهانگیری معاون اول رئیس‌جمهور، از روز ۱۱ بهمن تمام پروازها بین ایران و چین متوقف می‌شود.
این در حالی است که در ۱۳ بهمن، در دیدار چانگ هوا سفیر چین در ایران با حمید عرب‌نژاد مدیرعامل شرکت هواپیمایی ماهان، بر ادامه پرواز میان دو کشور تاکید شد. سفیر چین پس از این دیدار توییت کرد: “در دیدار با آقای عرب نژاد مدیر عامل محترم شرکت هواپیمایی ماهان، ایشان اعلام کردند که تمایل دارند همکاری با چین را ادامه دهند”.
بعدها، بی بی سی گزارشی را منتشر کرد که حکایت داشت از زمان اعلام رسمی قطع پروازها بین ایران و چین تا ۱۴ اسفند، هواپیماهای ماهان ۳۲ بار میان ایران و چین پرواز کرده‌اند (رفت یا برگشت). بی بی سی از شرکت فلایت رادار۲۴ که ترافیک هواپیمایی بین المللی را رصد می کند نقل کرد: “همه پروازهایی شرکت هواپیمایی ماهان به چین، با هواپیماهای مسافری انجام شده است”.
در ۱۵ بهمن، سازمان پدافند غیرعامل کشور، زیر مجموعه ستاد کل نیروهای مسلح، با صدور اطلاعیه ای در مورد بیماری کرونا اطمینان داد که “وضعیت عمومی کشور از منظر امنیت زیستی در شرایط سفید است” و “بررسی‌های میدانی و قرائن موجود نشان می دهد احتمال طغیان شیوع بیماری در ایران اندک است”.
در ۱۶ بهمن علیرضا رئیسی معاون وزیر بهداشتريال در واکنش به انتشار اطلاعاتی در شبکه های اجتماعی در مورد بیماران مبتلا به کرونا گفت: “در فضای مجازی شش مورد مشکوک قلمداد شده بودند که [نتیجه آزمایش] آنها منفی بود… مرزها کاملا دارند کنترل می‌شوند”. دو روز بعد، صداوسیما اعترافات فردی را که “عامل انتشار شایعه ورود ویروس کرونا به کردستان” معرفی می شد پخش کرد. در گزارش تلویزیون، این فرد از کار خود ابراز پشیمانی می کرد و یک سرهنگ نیروی انتظامی از سرعت شناسایی او خبر می داد.
در ۱۹ بهمن، محمدرضا قدیر رئیس دانشگاه علوم پزشکی قم، در واکنش به انتشار اخبار حاکی از شیوع کرونا در این شهر تاکید کرد: “مسئولان در حوزه سلامت کاملاً با مردم صادقند و در این ارتباط تاکنون هیچ موردی از ویروس کرونا در این استان مشاهده نشده است”. همزمان، وزیر بهداشت اطمینان داد: “الحمدلله توانستیم همه موارد مشکوک را در چند استان تحت‌نظر قرار بدهیم و خوشبختانه پریشب آخرین مورد آنها هم منفی شد و مرخص شدند”.
“هرچه می‌گوییم موردی نیست، می‌گویند می‌خواهند بعد از ۲۲ بهمن بگویند”
به دنبال تاکیدات پی در پی مقام های رسمی بر وجود نداشتن خطر کرونا در ایران، راهپیمایی ۲۲ بهمن در سرتاسر شهرهای کشور برگزار شد.
وزیر بهداشت در روز ۲۲ بهمن و همزمان با این راهپیمایی، لازم دید مجددا یادآوری کند: “تا این لحظه هیچ موردی از ابتلا به کرونا ویروس جدید در کشور نداشته‌ایم.” این ادعا در شرایطی مطرح می شد که اخبار مرتبط با مرگ بیماران مشکوک به کرونا در کشور، دیگر علاوه بر رسانه های غیررسمی، در بعضی رسانه های رسمی و از جمله روزنامه دولت یعنی ایران هم به چاپ رسیده بود.
در ۲۳ بهمن، سعید نمکی وزیر بهداشت با انتشار توییتی، خبر روزنامه ایران در مورد مرگ یک زن تهرانی مشکوک به ابتلا به کرونا را “خودزنی” دانست و نوشت: “متاسفانه امروز خبر کذبی در روزنامه ایران درباره مرگ مشکوک براثر کرونا منتشر شد. این خودزنی ناشیانه علاوه بر ایجاد نگرانی در بین مردم، باعث رنجش خاطر همکاران ما در خط مقدم مقابله با این ویروس می‌شود”.
روز بعد، غلامرضا جلالی رئیس سازمان پدافند غیرعامل تاکید کرد: “هیچ موردی مبنی بر ورود ویروس کرونا نداریم. برای اینکه تبلیغات جهانی آسیب روانی به مردم نزند اعلام کردیم وضعیت سفید است”. سرتیپ جلالی، با رد این انتقاد که دستگاه های رسمی شیوع کرونا را برای تاثیرنگذاشتن بر راهپیمایی ۲۲ بهمن پنهان کرده اند افزود: “هرچه مراکز ما می‌گویند ما موردی کشف نکردیم، در شبکه‌های اجتماعی می گویند نه کشف کرده اند؛ می‌خواهند نگویند، بعد از ۲۲ بهمن بگویند”.
در ادامه همین روند، در ۲۷ بهمن قاسم جانبابایی معاون درمان وزیر بهداشت مجددا گفت که “تاکنون هیچ موردی از این ویروس [کرونا] در کشور مشاهده نشده است” و یک روز بعد، دانشگاه علوم پزشکی قم در اطلاعیه‌ای خبر مرگ دو بیمار به خاطر ابتلا به ویروس کرونا را تکذیب کرد.
در ۲۹بهمن، کیانوش جهانپور سخنگوی وزارت بهداشت گلایه کرد: “چطور بگوییم کرونا در ایران نداریم؟… کم مانده است دبیر کل سازمان ملل بیاید بگوید در ایران کرونا ندیده‌ایم”. او ادامه داد: “ما ۴۵ روز است می‌گوییم کرونا ندیده‌ایم ولی عده‌ای می‌گویند دیده‌ایم و برای ۲۲ بهمن نمی‌گویند. بعد می‌گویند انتخابات بود و نمی‌گویند. [لابد] بعد هم می‌گویند نوروز است و نمی‌خواهند دید و بازدیدهای عید خراب شود و اعلام نمی‌کنند مردم کرونا گرفته‌اند”.
این در حالی است که در ۲۹ بهمن، پزشکی به نام محمد مولایی برای اولین بار به افشاگری ویدیویی در مورد مرگ برادرش و یک نفر دیگر در بیمارستان کامکار قم براثر ابتلا به کرونا پرداخت. مولایی بعدها در مصاحبه ای با سایت امتداد توضیح داد: “برادرم در تاریخ ۲۷بهمن فوت کردند و با پیگیری من برای دریافت تست کرونا در تاریخ ۲۹بهمن خبر مثبت شدن تست کرونا را به من دادند”. ۲۷ بهمن، تاریخ مرگ برادر این پزشک، یک روز پیش از صدور اطلاعیه دانشگاه علوم پزشکی قم در تکذیب مرگ دو بیمار بر اثر کرونا بود.
در واکنش به افشاگری دکتر مولایی، صدا و سیما در برنامه معروف ۲۰:۳۰ خود مدعی شد فیلمی که این پزشک در مورد مرگ برادرش منتشر کرده مربوط به گذشته بوده و متوفی اصلاً مبتلا به کرونا نبوده است.
با وجود این، در ۳۰ بهمن کیانوش جهانپور سخنگوی وزارت بهداشت نهایتا در توییتی اذعان کرد: “به دنبال پیک بیماری‌های حاد تنفسی ظرف روزهای اخیر در قم، دو مورد در آزمایشات اولیه از نظر کرونا ویروس مثبت گزارش شدند، متاسفانه هر دو بیمار با توجه به کهولت سن و نقص سیستم ایمنی در بخش مراقبت‌های ویژه فوت کردند”.
“به بهانه یک ویروس کوشیدند مردم را از انتخابات منصرف کنند”
حتی پس از اعلام رسمی نخستین موارد مرگ بیماران در قم بر اثر کرونا، صدا و سیما کوتاه نیامد و اول اسفند، یک روز قبل از برگزاری انتخابات مجلس، اظهارات افرادی را پخش کرد که می گفتند همه چیز در قم عادی است. از جمله، مصاحبه شونده ای که به برنامه ۲۰:۳۰ می گفت “این فضاسازی ها می خواهد حضور مردم را در صحنه تحت الشعاع قرار بدهد” و می افزود: ” من فکر می کنم مردم ما با خیال راحت، با اطمینان قلب وارد کارزار انتخابات بشوند”.
فردای انتخابات مجلس یازدهم، غلامرضا جلالی رئیس سازمان پدافند غیرعامل اظهار داشت: “از ۳ روز قبل آمار مبتلایان افزایش پیدا نکرده، حتی در شهر قم. آمارها نشان می‌دهد در وضع ثبات هستیم.”
رهبر جمهوری اسلامی نیز در ۴ اسفند، از “فضاسازی منفی و پر حجم دستگاه‌های تبلیغاتی بیگانه علیه شرکت مردم در انتخابات” انتقاد کرد و توضیح داد: “در دو روز آخر نیز به بهانه یک بیماری و ویروس، رسانه‌های آنها از کمترین فرصت برای منصرف کردن مردم از حضور در انتخابات چشم‌پوشی نکردند.”
اشاره به کرونا به عنوان “بهانه” ای برای منصرف کردن مردم از شرکت در انتخابات، در شرایطی صورت گرفت که ۱۵ اسفند، نریمان پناهی، یکی از مداحان حاضر در جلسه ۲۶ بهمن مداحان با آیت الله خامنه ای تعریف کرد در آن جلسه محافظان، برخلاف روال قبلی اجازه نداده اند که مداحان برای بوسیدن دست رهبر به او نزدیک شوند.
آقای پناهی گفت: “نگذاشتند ما دست آقا را ببوسیم. چرا؟ آقا به ما بی اعتنایی کرد؟ خیر. حفظ جان آقا بر ما واجب است.” دو روز پیش از اظهارت خبرساز این مداح، آیت الله خامنه ای با این عبارات از “صداقت” مسئولان حکومت در ارتباط با کرونا تمجید کرده بود: “مسئولان ما از روز اول با صفا، صداقت و شفافیت خبررسانی کردند و مردم را در جریان قرار دادند”.
در ۵ اسفند، علی‌اکبر ولایتی مشاور بین الملل رهبر، درست در میانه اخبار حاکی از افزایش تصاعدی تعداد مبتلایان به ویروس جدید، مژده داد که “در قم منحنی [ابتلا به کرونا] به تدریج دارد نزول پیدا می کند. جاهای دیگر هم همین طور است”.
روز سه شنبه ۶ اسفند، حسن روحانی هم میزان ابتلا به ویروس کرونا را رو به کاهش دانست و اعلام کرد: “از روز شنبه همه روال‌ها به صورت عادی خواهد بود”. همزمان با او، علی ربیعی سخنگوی دولت روحانی به کسانی اشاره کرد که ظاهرا با اشارات محدود دولت به شیوع کرونا در روزهای قبل هم مخالف بوده اند: “برخی دولت را به کروناهراسی متهم کرده اند”.
عبارت “کرونا هراسی”، صفتی بود که حامیان حکومت، برای حمله به افراد یا رسانه هایی به کار می بردند که روایت های رسمی از میزان گسترش کرونا را قبول نداشتند.
مثلا در ۹ اسفند، کیانوش جهانپور سخنگوی وزارت بهداشت با انتقاد از اخبار بی بی سی و ایران اینترنشنال توییت کرد: “رسانه ملکه بی بی سی فارسی نگران از اینکه از شبکه سعودی و آلبانی در مسابقه دروغ جا بماند، بدون ذکر منبع عددی افزون بر مرگ و میر سندروم های حاد تنفسی در ایران را به جای کرونا به مخاطب غالب می کند. کرونا و شفافیت مثال زدنی ایران در انتشار اطلاعات، خیلی ها را آچمز کرده”. جهانپور دو روز بعد، برای ناچیز عنوان کردن تلفات کرونا، این تلفات را با کشته شدگان در جاده ها مقایسه کرد: “همین ۱۰ روز ۴۸۰ نفر بر اثر حوادث ترافیکی فوت کردند ولی هیچ‌کس متوجه آنها نیست”.
اما آمار وزارت بهداشت ایران از تلفات کرونا در ایران، حتی با آمار اعلام شده از سوی دانشگاه‌های علوم‌پزشکی تفاوت فاحشی داشت. به گزارش بی بی سی، آخرین آمار وزارت بهداشت تا روز ۲۲ اسفند ۴۲۹ مورد مرگ بود، اما تجمیع آمار دانشگاه‌های علوم‌پزشکی استان‌ها نشان می داد حتی بدون در نظر گرفتن فوت‌شدگان در استان‌های قم و تهران، که به شدت پرتلفات بودند، تا آن تاریخ در ایران دست کم ۷۸۰ نفر بر اثر ابتلا به کرونا جان باخته بودند. تازه بی بی سی در خبر خود، حتی اعلام مرگ ۲۰۰ نفر در گیلان از سوی نماینده وزیر بهداشت در استان، یا آمار فرماندار کاشان از تلفات ۸۸ نفری کرونا در این شهر را در محاسبه نیاورده بود.
رئیس جمهور نهایتا، در ۲۸ اسفند با ادعای اینکه “ما ۳۰ بهمن فهمیدیم کرونا آمده است” اعلام کرد: “وقتی تست‌های قم در تهران آزمایش و مشخص شد نتیجه کرونا مثبت است، یک روز در اعلام آن تاخیر نکردیم. می‌توانستیم بعد از انتخابات اعلام کنیم ولی ما با مردم صادقانه صحبت کردیم”.
این در حالی بود که تنها یک روز قبل از اظهارات رئیس جمهور مبنی بر اطلاع رسانی “بدون یک روز تاخیر”، سخنگوی دولت تصریح کرده بود که حسن روحانی حداقل از ۶ بهمن در جریان مشکل کرونا بوده است. علی ربیعی گفت: “اطلاعی از شروع کرونا در ایران نداشتیم، اما در ۴ بهمن نامه‌ای به رئیس‌جمهور درباره احتمال شیوع آن در ایران دادیم و در ۶ بهمن رئیس‌جمهور دستوراتی در این مورد دادند”.
سرانجام، ۱۳۹۸ در شرایطی به پایان رسید که رئیس دولت در نطق پایان سال خود به صراحت اعلام کرد: “مردم بدانند ۷۰ درصد مردم خواهند گرفت. با واقعیت های علمی به گونه ای با مردم صحبت کنیم که به ما اعتماد کنند”.
این جمله حسن روحانی، که به کلی با ابراز اطمینان های قبلی او و سایر مقامات در مورد کنترل کرونا تفاوت داشت، بازتاب چندانی در رسانه های رسمی ایران نیافت. ایران وایر 5فروردین
