در سایه تبعیض سیستماتیک در مناطق مرزی و همینطور ضعف و دیده بانی جامعه مدنی شکل منظمی از نقض حقوق بشر در این جغرافیا خودنمایی می کند که عمدتا در ارتباط با عملکرد قوای نظامی و بخصوص نقض قوانین به کارگیری سالح تعریف می شود. بصورت ساده مناطق کردنشین غرب کشور و مناطق بلوچ نشین جنوب شرقی کشور شاهد وقوع پرتعدادی از این نوع عملکرد قوای نظامی کشور هستند.
در کردستان پدیده ای زاییده عدم توسعه یافتگی اقتصادی تحت عنوان کولبری )کارگر یا باربر مرزی( شکل گرفته است و در منطقه جنوب سیستان و بلوچستان درست به همین دلیل پدیده گازوئیل کشی را شاهد هستیم. در منطقه نخست بیشترین تلفات شهروندان به دست نیروهای نظامی در موضوع کولبران دیده میشود و در منطقه دوم بیشتر تیراندازی های بی ضابطه به هر کس که ظن حمل کاال یا سوخت قاچاق به او می رود صورت گرفته است.
گزارش پیش رو به موضوع نقض قوانین به کارگیری سالح بصورت مستقیم و غیرمستقیم توسط قوای نظامی کشور می پردازد. نقطه مشترک این گزارش عدم پیگیرد عامالن و آمران آنها است. مسئله ای که بی شک به تداوم این روند کمک می کند. این گزارش همچنین به بررسی سایر گزارشات از جمله قربانیان مین و انفجار مهمات جنگی که آن هم در حوزه فعالیت نیروهای نظامی دسته بندی می شود می پردازد.
سازمان فعالان حقوق بشر ترکمن صحرا، مجموعه فعالان حقوق بشر در ایران ، مرکز دموکراسی و حقوق بشر کردستان و کمپین فعالین بلوچ چهار نهاد مدافع حقوق بشر، اطالعات مورد استفاده این گزارش را حسب حوزه کاری خود گردآوری و به هدف تشکیل یک تصویر واحد از وضعیت مرگ و قتل شهروندان غیرنظامی در ایران در این گزارش مشترک جمع بندی آماری کرده اند.
بنا بر گزارشات پیش رو طی سال 2018( 1 ژانویه 2018 تا 20 دسامبر 2018 )حداقل 142 گزارش در این حوزه منتشر شده است، بر اساس این گزارشات دست کم 300 شهروند بر اساس عملکرد مستقیم یا غیرمستقیم قوای نظامی کشور دچار سانحه شدند. این تعداد فارغ از شهروندانی است که در پی حضور در اعتراضات در مواجه با نیروهای نظامی قرار گرفتند یا اساسا تعقیب قضایی در مورد آنها وجود داشته است.
هر چند مجموع گزارشات فوق حاصل گردآوری اطالعات از 11 استان کشور است با اینحال عمده وقایع در مناطق کردنشین آذربایجان غربی، بلوچستان )مناطق جنوبی استان سیستان و بلوچستان( و استان کردستان رخ داده است.
بر اساس گزارشات گردآوری شده، در طی یکسال میالدی گذشته دست کم 7 کولبر بر اثر سرمازدگی و بهمن، 5 تن بر اثر سقوط از ارتفاع، 1 تن بر اثر ایست قلبی ناشی از شرایط کار جان باختند، حداقل 100 راس اسب یا حیوان بارکش کولبران نیز توسط نیروهای مرزبانی کشته شد.
در همین دوره 1 تن بر اثر انفجار مهمات باقی مانده از جنگ کشته و 4 تن به همین دلیل زخمی شدند، 2 تن بر اثر پرتاب سنگ توسط نیروی انتظامی که موجب واژگون شدن خودرو شد جان باختند، 1 تن تعمدا توسط خودروی نیروی انتظامی زیر گرفته شد، 1 چوپان نیز توسط نیروهای مرزی زخمی شد.
در همین دوره 44 تن بواسطه انفجار مین زخمی شدند، 13 تن بر اثر انفجار مین جان خود را از دست دادند. 48 کولبر به دلیل عملکرد نیروهای نظامی و عمدتا بر اثر تیراندازی کشته شدند و 104 کولبر نیز به همین شیوه زخمی شدند.
37 شهروند غیر کولبر در استانهای مرزی به دلیل نقض قانون به کارگیری سالح توسط نیروهای نظامی کشته شدند و 32 تن نیز به همین شیوه زخمی شدند.
برای درک بهتر نقشه پراکندگی گزارشگری به تصویر ذیل بنگرید
سهم استانهای مختلف تشکیل دهنده این گزارش را بر اساس تعداد گزارشات مخابره شده از منطقه از مجموع حوادث روی داده به شرح نمودار دایره ای ذیل بر اساس درصد مشاهده نمایید.
مناطقی که در 11 استان مورد اشاره محل وقوع حوادث بوده اند بر اساس تعدد تکرار به شرح نمودار ذیل درصد بندی می شوند
در موارد متعددی که برخالف انفجار مین، حوادث، یا انفجار مهمات جنگی قدیمی عاملیت یا آمریت نیروی نظامی مشخص بود مسئولیت حداقل 61 درصد از تلفات وارده به شهروندان مناطق مرزی به شرح پیش رو مستند شده است:
علیرغم دشواری های فراوان و مخاطرات پیش روی سازمانهای غیردولتی برای گزارشگری از مناطق پرخطر مرزی، 85 درصد گزارشات مورد استناد این گزارش توسط رسانه های مستقل و گروههای مدافع حقوق بشرگردآوری شده است. رسانه ها یا نهادهای دولتی تنها 15 درصد از این گزارشات را منتشر کرده اند.
هرچند گزارش فوق به صورت برجسته حاصل تالش گسترده مدافعان جسور حقـوق بشـر در ایران اسـت که در راه تحقـق بـاورهای انسـان دوستانه خود متحمل هزینه میشوند، با این حال به دالیل روشنی منجمله عدم اجازه فعالیت به سـازمانهای حقـوق بشـری توسـط دولت ایران و نیز ممانعت حکومت از گردش آزاد اطالعات بدیهی ست علیرغم دقت باال از سویی عاری از خطا نباشـد و از سـوی دیگر بـه تنهایی بازتاب دهنده وضعیت کامل تلفات شهروندان بواسطه عملکرد قوای نظامی در سایه عدم مجازات خاطیان محسـوب نشـود، بـا این حـال گزارش پیش رو را بـه همت 4 نهاد مدافع حقوق بشر به جرات بـاید یکی از دقـیقترین، جامعترین و مستندترین گزارشات نقض حقوق بشر در ایران در نوع خود دانست که امید است دستمایه فعالیت بهتر سازمانها و مدافعان حقـوق بشـر از طریق درک بهتر وضعیت حقوق بشر در ایران، چالشها و فرصتهای پیش روی آن قرار بگیرد.
گزارش مشترک چهار نهاد مدافع حقوق بشر – نسخه اول منتشره در 3 ژانویه 2019:
مجموعه فعالان حقوق بشر در ایران
کمپین فعالین بلوچ
مرکز دموکراسی و حقوق بشر کردستان
سازمان فعالین حقوق بشر ترکمن صحرا
