اول فروردین که برسد، دقیقا سه سال است که «حمیدالله (عبیدالله) اربابی»، مفقود شده است. همسرش در ویدیویی که چند ماه پیش منتشر کرد، گفته بود که برخی از کسانی که او را با خود بردند، لباس نظامی و اسلحه داشتند. بنا به گفته او، آن‌ها موقع بردن حمیدالله و در پاسخ به عجز و لابه او، برای اینکه بگویند دلیل بازداشت چیست، گفتند که برای پیگیری، فردا صبح به اداره اطلاعات چابهار برود. آن‌ها همچنین تهدید کردند که اگر ماجرای بازداشت را علنی کند، شوهرش را می‌کشند.
از آن شب، هیچ‌کس از حمیدالله خبری ندارد. در مراجعات چندین باره خانواده، پاسخ روشنی درباره تحقیقات پلیس و این که او کجاست، به خانواده داده نشده است.
***
حمیدالله اربابی کیست؟
حمیدالله اربابی مردی ۳۵ ساله از شهروندان بلوچ است که از حدود سه سال پیش، مفقود شده است. خانواده او می‌گویند، حمیدالله روز اول فروردین ۱۳۹۸ توسط نیروهای امنیتی مسلح که خود را ماموران وزارت اطلاعات خوانده‌اند، در خانه‌اش بازداشت شده است؛ اما مسئولان قضایی جمهوری اسلامی ادعا می‌کنند، هرگز او توسط هیچ نهادی بازداشت نشده و احتمالا افرادی او را دزدیده‌اند؛ این ادعا توسط خانواده حمیدالله رد می‌شود.
او در زمان ربوده شدن یا به گفته خانواده‌اش «بازداشت»، ۳۲ سال داشته است. حمیدالله پدر چهار فرزند است. بزرگترین فرزند او در زمان ربوده شدن ۱۱ سال و کوچک‌ترین فرزندش ۳ ساله بوده‌اند.
خانواده حمیدالله نحوه بازداشت او را چطور روایت کرده‌اند؟
در تاریخ ۲۵مرداد۱۴۰۰، نامه‌ای توسط گزارش‌گر ویژه وضعیت حقوق بشر در ایران و کارگروه‌های تخصصی آن، خطاب به نماینده جمهوری اسلامی در شورای حقوق بشر سازمان ملل نوشته شده که می‌گوید، حمیدالله اربابی، شهروند بلوچ، پیش از بازداشت چندین مطلب انتقادی درباره نقض حقوق بشر در سیستان و بلوچستان در شبکه‌های اجتماعی منتشر کرده است.
در همین نامه که در بخش مکاتبات وب‌سایت «دفتر کمیسیونر عالی شورای حقوق بشر» سازمان ملل متحد قابل دسترسی است، درباره جزییات فعالیت‌های آقای اربابی پیش از بازداشت اطلاعاتی ارائه نشده است. اما، به وضوح گفته شده که او روز اول فروردین ۱۳۹۸، حدود ساعت ۲ صبح از منزل خود در روستای «نکهچ»، از توابع دهستان «مهبان»، بخش «نیک‌شهر» در استان سیستان و بلوچستان توسط هفت نفر لباس شخصی و نظامی که خود را ماموران وزارت اطلاعات خوانده‌اند، بازداشت شده است.
بنا بر این نامه، حساب‌های بانکی آقای اربابی، همزمان با بازداشت او، مسدود شده و اعضای شورای اسلامی مهبان نیز روز اول مهر ۹۸ استشهادیه‌ای را امضا کرده‌اند که گفته‌های همسر حمیدالله اربابی درباره نحوه بازداشت او را تایید می‌کند.
جمهوری اسلامی درباره ناپدید شدن حمیدالله اربابی چه می‌گوید؟
اما پاسخ رسمی جمهوری اسلامی در شورای حقوق بشر سازمان ملل که در تاریخ ۲۱مهر۱۴۰۰ صادر شده، می‌گوید که درباره حمیدالله اربابی، شکایتی در تاریخ ۱۰فروردین۱۳۹۸ ثبت شده که در آن همسر و برادرش مدعی شده‌اند، «افرادی ناشناس و مسلح» با «لباس نظامی و بلوچی»، او را نیمه شب از منزل خارج کرده و به مکانی نامعلوم برده‌اند.
بنا بر این نامه، افراد ناشناس به آن‌ها گفته بودند که «برای پیگیری به اداره اطلاعات چابهار مراجعه کنند.»
در همین نامه همچنین صراحتا اعلام شده است: «تحقیقات انجام شده توسط پلیس آگاهی نشان می‌دهد که هیچ مدرکی برای شناسایی آن افراد وجود ندارد» و اینکه «نیروهای انتظامی و امنیتی»، نقشی در این ناپدید شدن او داشته‌اند، «به‌طور کامل مردود است.»
شغل حمیدالله پیش از ناپدید شدن چه بود؟
«صدیق بلوچ»، پسرخاله مادر حمیدالله اربابی است؛ ولی می‌گوید، چون سن و سال مادر آن‌ها مانند مادر خودش بوده، آن‌ها یکدیگر را پسرخاله خود می‌دانند. او که از سال ۲۰۱۴ ساکن اتریش است، به اشتغال حمیدالله در کاخ حاکم دبی، «محمد بن‌راشد آل‌مختوم» اشاره کرده و می‌گوید: «در منطقه ما بسیاری به‌خاطر بیکاری می‌روند در کشورهای عربی کار می‌کنند و خانوده‌شان در بلوچستان می‌مانند. عبیدالله هم همین‌کار را کرده بود و از این راه کمی پول پس‌انداز کرده بود. در چابهار خانه و ماشین خریده بود و این بار آخر که آمد، گفت دیگر می‌خواهد بماند.»
بنا به گفته صدیق بلوچ، بعد از ناپدید شدن حمیدالله اربابی، همسر او چندین بار مورد بازجویی قرار گرفته و حتی یک‌بار نیز ۲۴ ساعت بازداشت بوده تا بگوید حمیدالله پول این خانه و ماشین را از کجا آورده است. او در همین باره به ایران‌وایر می‌گوید: «به او اتهام می‌زنند که قاچاقچی مواد بوده و حالا یا خودش را مخفی کرده یا خانواده‌اش او را کشته‌اند. ولی همسرش پاسخ داده که اگر من کشتم یا مخفی شده، چرا دست به دامن شما شده‌ایم که پیدایش کنید؟»
در ویدیویی که پیش از این «زبیده ملازهی»، همسر حمیدالله منتشر کرده بود نیز به این بازداشت ۲۴ ساعته او در پلیس آگاهی چابهار اشاره شده است. او در آن ویدیو درباره اتهاماتی که به او زده شده است نیز توضیح داده و گفته بود که پلیس با قید وثیقه او را آزاد کرده ولی دیگر آن اتهامات را پیگیری نکرده است.
به ادعای صدیق بلوچ، همین هم نشان می‌دهد که بازداشت و بازجویی خانم ملازهی، تنها برای ارعاب و متوقف کردن او از تلاش برای کشف حقیقت بوده است.
پاسخ مسئولان استان سیستان و بلوچستان به ایران‌وایر درباره ناپدید شدن حمیدالله چه بود؟
ایران‌وایر در تلاشی برای کشف حقیقت با دفتر معاونت امنیتی و انتظامی استانداری سیستان و بلوچستان، تماس گرفت. فردی که تلفن را جواب داد، از ما خواست که با فرمانداری نیک‌شهر که بخش محل سکونت این شهروند بلوچ بوده، تماس بگیریم.
در پی تماس با فرمانداری نیک‌شهر، کارمند این فرمانداری در پاسخ به این سوال که آیا فرمانداری از محل نگهداری حمیدالله اربابی اطلاع دارد یا خیر؟ اظهار بی‌اطلاعی کرد و گفت که چون معاون کل و فرماندار عوض شده‌اند و ماجرا مربوط به سال ۱۳۹۸ است، «احتمالا کسی چیزی نمی‌داند.»
این کارمند فرمانداری نیک‌شهر گفت که یک ساعت بعد تماس بگیریم تا او اطلاعات خود را به‌روز کند.
در تماس بعدی که در ساعت یک بامداد روز شنبه ۱۶ بهمن‌ماه به وقت شرق قاره آمریکا انجام شد، همان کارمند فرمانداری نیک‌شهر، اطلاعات تماس خواست و گفت که رییس حراست گفته، شماره تماس بگیرند تا پس از استعلام از اداره اطلاعات و اطلاعات سپاه استان، نتیجه را اعلام کنند.
آیا حمیدالله اربابی، یک ناپدیدشده قهری است؟
در حالی‌که فعالان حقوق بشر بلوچستان و گزارش‌گر ویژه وضعیت حقوق بشر در ایران، احتمال قهری بودن ناپدید شدن حمیدالله اربابی را مطرح کرده‌اند، مقامات امنیتی و قضایی جمهوری اسلامی، اعم از محلی و مرکزی از همان روزهای اول این موضوع را منکر شده‌اند.
آن‌گونه که «حسین رئیسی»، وکیل و فعال حقوق بشر ساکن کانادا می‌گوید، «ناپدیدشده قهری»، تعریف مشخصی دارد. او در توضیح این موضوع به ایران‌وایر می‌گوید: «ناپدیده‌شده قهری به کسی اطلاق می‌شود که از سوی حکومت، بخشی از آن، یا گروه‌های خلافکار و جنایتکار و بدون اینکه در یک روند دادرسی قرار گرفته باشد یا رسما علیه او اعلام جرم شده و تحت تعقیب قضایی قرار گرفته شده باشد، دستگیر شده و در بازداشتگاهی نامعلوم، بدون ارتباط با خانواده نگهداری می‌شود.»
این وکیل حقوق بشر با تاکید بر اینکه نهاد بازداشت‌کننده یا رباینده، می‌تواند وابسته به حکومت یا یک گروه تروریستی جدا از حاکمیت، یا مافیا و خلافکاران سازمان یافته باشد، می‌گوید: «صرف‌نظر از اینکه چه گروهی این‌کار را انجام داده، پلیس، نیروهای امنیتی و انتظامی مطابق قانون موظف‌اند که درباره ناپدید شدن آن شخص، تحقیقات انجام داده و مشخص کنند که چه نهاد یا گروهی، او را بازداشت کرده یا ربوده است.»
رئیسی همچنین ادامه می‌دهد: «پلیس باید بیمارستان‌ها و سایر مراکز را جست‌وجو کند تا اثری از او پیدا کند و نتیجه را شفاف اعلام کند.»
این وکیل حقوق بشری با اشاره به پرونده حمیدالله اربابی و اینکه پلیس ناپدید‌شدن او را تایید کرده، می‌گوید: «تنها با پاسخی که مراجع رسمی، مانند پلیس و دستگاه قضایی به خانواده می‌دهد، تکلیف مشخص می‌شود که آیا چنین پرونده‌ای برای او تشکیل شده یا خیر و این که آیا پلیس برای یافتن او اصلا جست‌وجو کرده یا نه.»
او همچنین می‌افزاید: «اگر در مدت‌زمان معقولی، این روند تحقیقاتی انجام نشده باشد، شائبه و تردید اینکه این یک ربایش قهری است، مطرح می‌شود. باید بر این موضوع تاکید کنم که این ربایش چه به‌وسیله نهادهای رسمی انجام شده باشد و چه به‌وسیله گروه‌های غیرحاکمیتی و خلافکار، پلیس موظف است تحقیق کند و نمی‌تواند صرف اینکه بگوید کار نیروهای امنیتی نبوده، خانواده را در بلاتکلیفی نگه دارد.»
اشاره حسین رئیسی به گزارش‌هایی است که نیروهای امنیتی و پلیس آگاهی به صورت شفاهی و یک بار هم به صورت کتبی در پاسخ به شورای حقوق‌بشر سازمان ملل، ارائه کرده‌اند. این نهادهای حکومتی، مدعی شده‌اند که بازداشت این شهروند بلوچ توسط نهادهای امنیتی جمهوری اسلامی نبوده و اطلاعی از محل نگهداری یا سرنوشت او ندارند. اما، با این وجود، پلیس نتایج تحقیقات خود درباره احتمال قتل یا ربوده شدن این شهروند را نیز در اختیار خانواده او و رسانه‌ها قرار نداده است.
حسین رئیسی در ادامه نیز با تاکید بر اینکه به‌دلیل عدم انتشار نتایج تحقیقات پلیس، فقط ادعای خانواده آقای اربابی در دسترس است، می گوید: «به این دلیل که خانواده‌اش می‌گویند نیمه شب از منزل و در حضور همسر و فرزندانش بازداشت شده و هنوز هیچ خبری از او نیست، شاید بتوان گفت که ناپدیدشده قهری است.»
خانواده آقای اربابی چطور می‌توانند موضوع را پیگیری کنند؟
به باور حسین رئیسی، وکیل حقوق‌بشری ساکن کانادا، خانواده اربابی در وهله اول باید موضوع را در مراجع داخلی دنبال کنند. او در همین‌رابطه به ایران‌وایر می‌گوید: «باید سعی کنند پاسخ روشنی از پلیس و دستگاه قضایی بگیرند. باید ببینیم که آیا رسما به آن‌ها گفته می‌شود که پلیس جست‌وجو کرده ولی از وضعیت او اطلاعی ندارد یا نه؟»
رئیسی همچنین در ادامه می‌گوید: «وقتی پلیس این را به‌طور شفاف اعلام نکند، آن‌جا خانواده باید به مقامات بالاتر در سطح استان و کشور شکایت کنند. می‌توانند به سازمان بازرسی کل کشور و کمیسیون اصل نود در مجلس شکایت و با مقامات عالی قضایی مکاتبه کنند و از آن‌ها توضیح بخواهند.»
این حقوق‌دان ایرانی ساکن کانادا، همچنین می‌گوید: «اگر در داخل کشور به نتیجه‌ای نرسیدند، می‌توانند به گزارش‌گر ویژه ناپدیدشدگان قهری سازمان ملل، مراجعه کنند. این مرجع بین‌المللی حقوق بشر، می‌تواند از مکانیزم‌های حقوق‌بشری و دیپلماتیک به دولت ایران فشار بیاورد تا پاسخ روشنی ارائه شود.»
آن‌گونه که حسین رئیسی می‌گوید، فشاری که سازمان‌های حقوق بشری بین‌المللی می‌توانند به حکومت ایران وارد کنند، «مشابه سازوکار پرونده‌های داخلی نیست و بیشتر موضوع را از منظر اخلاقی و حقوق بشری پیگیری می‌کند. اما، همه این‌ها منوط به این است که تحقیقات روشنی انجام شود و صحت نتایج آن قابل راستی‌آزمایی باشد.»
حسین رئیسی با تاکید بر اینکه «ضمانت اجرایی در مورد دولت ها موضوعیت ندارد»، به ایران‌وایر می‌گوید: «شورای حقوق‌بشر سازمان ملل متحد می‌تواند از طریق کشورهایی که با ایران ارتباط دیپلماتیک بهتری دارند، از ایران سوال رسمی بپرسد و نهایتا با صدور قطع‌نامه در این رابطه علیه ایران اقدام رسمی کند.»
استان‌وایر05.02.2022
